Zabezpieczenie (konserwacja)
Pozytywy i negatywy są dokumentami wielowarstwowymi. Składają się z łatwej do uszkodzenia emulsji fotograficznej oraz z podłoża papierowego, syntetycznego lub szklanego. Emulsja negatywowa i pozytywowa jest wrażliwa na zmiany środowiska – zarówno chemicznego, jak i fizycznego. Jest zatem podatna na wszelkie zmiany temperatury i wilgotności, zanieczyszczenia powietrza, a także urazy mechaniczne i zadrapania. Niewidoczne gołym okiem mikrourazy emulsji, będą powodowały dalsze zniszczenia. Warstwa ta jest także niestabilna mikrobiologicznie, dlatego istnieje spore ryzyko rozwoju grzybów pleśniowych. Problemem, na który należy zwrócić uwagę, są różnice fizykochemiczne pomiędzy dwoma rodzajami materiałów – emulsją i podłożem. Ich naturalne procesy starzeniowe przebiegają w inny sposób i mogą powodować wzajemny niekorzystny wpływ na siebie lub rozwarstwienie (wyjątek stanowią negatywy szklane, których podłoże jest obojętne chemicznie).
Celem działań zabezpieczających jest stworzenie stabilnego, obojętnego środowiska chemicznego, które zahamuje procesy starzenia się, a także ochrona materiałów przed urazami mechanicznymi.
Uwaga!
Jeżeli na emulsji żelatynowo-srebrowej pojawi się charakterystyczne srebrzenie należy jak najszybciej przystąpić do wykonania kopii cyfrowych, ponieważ ten rodzaj degradacji jest wynikiem trwałych zmian chemicznych i wytrącania się srebra. Jest to proces nieodwracalny.
Fotografie i negatywy są obiektami szczególnie wrażliwymi, dlatego wszelkie czynności z nimi związane (w tym naprawy) powinny być wykonywane przez specjalistów – dyplomowanych konserwatorów.
Prace z fotografiami i negatywami należy wykonywać w rękawiczkach ochronnych. Stronę emulsji, wrażliwą i podatną na uszkodzenia, łatwo rozpoznać na negatywach – jest ona w charakterystyczny sposób matowa. Odróżnia ją to od stron błony lub szkła, które są połyskujące.
Uwaga !
Należy zwracać szczególną uwagę, żeby nie uszkodzić strony emulsji. Wszelkie drobne mikrouszkodzenia na emulsji negatywowej będą widoczne w powiększeniach na odbitkach i na cyfrowych skanach.
Samodzielne zabiegi poprawiające czytelność obrazu należy ograniczyć.
Nie wolno stosować wody lub rozpuszczalników, gdyż substancje te mogą powodować zmiany fizykochemiczne emulsji. Fotografie i negatywy można odkurzać wyłącznie od strony podłoża, używając do tego celu ściereczek z mikrofibry.
Należy chronić fotografie przed działaniem światła dziennego (nie powinny być one stale eksponowane). Nadmierna ilość światła spowoduje niekorzystne reakcje fotochemiczne i będzie prowadziła do osłabienia oraz odbarwienia obrazu. Do ekspozycji w ramach na ścianie lub komodzie należy wykonać wydruk z zeskanowanej kopii cyfrowej.
Oryginały odbitek należy przechowywać w miejscu bez dostępu światła, w pozycji leżącej, w obwolutach lub przekładkach z atestem PAT (Photographic Activity Test).
Papier z tym atestem jest wykonany z czystej bawełny, bez wypełniaczy. Dokonując zakupu należy o niego zapytać producenta lub sprzedawcę. Nie powinno się przechowywać fotografii i negatywów w oryginalnych opakowaniach (koszulkach i kopertkach producentów lub fotografów), gdyż są one przeważnie zakwaszone, a tego typu środowisko ma negatywny wpływ na stabilność chemiczną emulsji fotograficznej. Konieczne jest ich odseparowanie od fotografii przy użyciu atestowanej przekładki, ale trzeba je zachować, ponieważ mają wartość historyczną i same również są materiałem archiwalnym.
Negatywy szklane należy przechowywać w pozycji stojącej, ponieważ ich ułożenie w pudełkach jeden na drugim będzie powodowało nacisk na szklane podłoże i może doprowadzić do powstania uszkodzeń.
Uwaga!
Negatywy szklane powinny być od siebie odseparowane przekładką z papieru z atestem lub zawinięte w oddzielne obwoluty, w przeciwnym wypadku może dojść do ich sklejenia.
Uszkodzone negatywy szklane do czasu konserwacji przechowuj oddzielnie w pozycji leżącej, każdy w osobnej obwolucie. Rozbity negatyw można umieścić w tekturowej ramce, dostosowanej do jego wymiaru, aby unieruchomić wszystkie elementy.
Negatywy na błonach przechowuj rozwinięte, w pozycji leżącej. Umieść je w obwolutach z papieru z czystej bawełny lub w specjalnych poliestrowych koszulkach (z atestem PAT).
Uwaga!
Nie należy samodzielnie rozwijać zrolowanych błon, lecz powierzyć tę pracę specjalistom. Nieumiejętne postepowanie w tym zakresie może spowodować nieodwracalne uszkodzenia podłoża i emulsji.
Nie należy samodzielnie rozprostowywać zwiniętych fotografii pozytywowych, ponieważ istnieje ryzyko trwałego uszkodzenia emulsji. Powinien się tym zająć specjalista.
Fotografie i negatywy, podobnie jak dokumenty papierowe, nie mogą być przechowywane na strychach i w piwnicach, ponieważ trudno tam zapewnić stałą temperaturę i wilgotność, a także utrzymać czystość.
Fotografie i negatywy są podatne na rozwój grzybów pleśniowych, które rozwijają się w warunkach podwyższonej temperatury i wilgotności.
Szczególnie wrażliwe na tego rodzaju warunki są negatywy. Powinno się je przetrzymywać w odpowiedniej temperaturze (14–16°C) i wilgotności (35% RH), jednak uzyskanie takich parametrów w domu może być trudne. W warunkach „pokojowych” najważniejsze jest utrzymanie stałych parametrów (nie więcej niż 20°C i 50% RH), bowiem wszelkie gwałtowne zmiany w tym zakresie będą powodowały różne reakcje podłoża i emulsji. Z czasem może to doprowadzić do rozwarstwienia się negatywów i pozytywów, a także pojawienia się na nich mikro i makro uszkodzeń, a także przyczynić się do przyspieszenia procesu ich degradacji.
Nie należy opisywać fotografii na odwrociu, tylko na opakowaniu lub na karcie albumu. Oznaczania z tyłu fotografii mogą powodować odkształcenia, odbarwienia i zmiany chemiczne emulsji od strony lica.
W przypadku uszkodzeń chemicznych, fizycznych i biologicznych utrudniających czytelność obrazu negatywów i fotografii zwróć się do specjalisty – dyplomowanego konserwatora.
Zasady dobrego zabezpieczania fotografii i negatywów:
- Pracuj z obiektami w rękawiczkach ochronnych. Uważaj, by nie uszkodzić emulsji fotograficznej. Ogranicz wszelkie samodzielne zabiegi poprawiające czytelność obrazu;
- Chroń fotografie i negatywy przed permanentnym działaniem światła słonecznego;
- Przechowuj materiały w odpowiednich warunkach klimatycznych – w stałej temperaturze i wilgotności;
- Fotografie przechowuj w pozycji leżącej, w obwolutach z papieru z czystej bawełny, bez wypełniaczy. Zwróć uwagę czy posiadają atest PAT (Photographic Activity Test);
- Negatywy na błonach przechowuj rozwinięte, w pozycji leżącej, w obwolutach z papieru z czystej bawełny lub w specjalnych poliestrowych koszulkach (z atestem PAT);
- Negatywy szklane przechowuj w pozycji stojącej, każdy opakowany oddzielnie w obwolutę papieru z czystej bawełny z atestem PAT. Pudła w których je umieścisz również muszą być atestowane. Uszkodzone negatywy szklane do czasu konserwacji przechowuj oddzielnie w pozycji leżącej.
Trzeba również pamiętać o rzeczach, których nie należy robić podczas archiwizacji:
- Samodzielnie nie rozprostowuj zwiniętych fotografii i zrolowanych negatywów na błonach;
- Nie przechowuj dokumentów na strychach i w piwnicach, gdzie panują niestabilne warunki i gdzie występują zanieczyszczenia;
- Nie używaj opakowań bez atestu PAT. Wyjmij fotografie i negatywy z oryginalnych kopert (są zakwaszone i zadrukowane nieznaną farbą, będą powodować degradację) i włóż je do opakowania bawełnianego;
- Nie opisuj fotografii na odwrociu (takie działanie może powodować odkształcenia, odbarwienia i zmiany chemiczne), tylko na opakowaniu lub na karcie albumu;
- Nie czyść samodzielnie fotografii i negatywów – wszelkie zabiegi (nawet suche odkurzanie ściereczką) prowadzą do powstawania mikrouszkodzeń powierzchni emulsji;
- Nie używaj wody lub rozpuszczalników do usuwania zabrudzeń – może to powodować zmiany fizykochemiczne emulsji;
- Nie spożywaj posiłków ani napojów podczas pracy z fotografiami i negatywami.