Kolekcja prof. Jerzego Antoniego Kowalczyka
W ramach drugiej odsłony projektu Archiwa Rodzinne Niepodległej, Archiwum Państwowe w Zamościu prezentuje fotografię rodziny Profesora Jerzego Antoniego Kowalczyka (1930–2018). Materiały przekazał do Archiwum brat Profesora – Pan Jan Zenon Kowalczyk z Lublina
Jerzy Kowalczyk urodził się 3 sierpnia 1930 r. w Goraju na Zamojszczyźnie. Był synem z II małżeństwa Józefa (1891–1976) – organisty z Goraja oraz Antoniny z d. Olczak I voto Wierzchowskiej (1892–1974). Pierwszą żoną Józefa Kowalczyka była Bronisława z d. Karpińska (zmarła w 1922 r.), z którą miał dwoje dzieci: Marię Barbarę (1917–2005) oraz Zenona (1919–1939), który poległ podczas walk frontowych kampanii wrześniowej na Ukrainie i został pochowany w Lubomlu. Z drugiego małżeństwa Józefowi i Antoninie narodziło się siedmioro dzieci: Henryka (1923–2009), Eugeniusz (1925–2008), Anna (ur. 1926), Stanisław (1929–2004), Jerzy (1930–2018), Alina (ur. 1931) i Jan Zenon (ur. 1942).
Dziadek Jerzego i ojciec Józefa, Antoni Kowalczyk (1863–1930, na pamiątkę którego Jerzy otrzymał drugie imię), był rolnikiem w Baranowie nad Wieprzem (gm. Żyrzyn, powiat puławski). Tam też poślubił Annę z d. Rybaczek (1872–1929). Na początku XX w. Józef Kowalczyk wraz z ojcem Antonim należeli do chóru kościelnego w Baranowie nad Wieprzem. Tam również Józef pobierał nauki u organisty Franciszka Oszczepalińskiego (1907–1908). Po ukończeniu praktyk został pełnomocnikiem organisty w Janowie Ordynackim oraz w kolegiacie w Zamościu.
Józefa Kowalczyka ukierunkował zawodowo ojciec oraz prawdopodobnie starszy kuzyn Józef Janisz, który był organistą w kościele w Janowie Ordynackim (obecnie Lubelskim). W czasie swojego życia Józef Kowalczyk był organistą w następujących parafiach diecezji lubelskiej: Michowie (przed 1925 r.), Goraju (1925–1930), Chodlu (1931–1935), Potoku Wielkim (1935–1961), Lublinie – kościół pw. św. Teresy (1961–1963) oraz Niemcach k. Lublina (1963–1975). Był również współwłaścicielem młyna wodnego w Baranowie nad Wieprzem.
Jerzy Kowalczyk od wczesnych lat interesował się architekturą i rzeźbą rodzinnego regionu, co zadecydowało o wyborze historii, jako kierunku studiów. W latach 1950–1953 studiował na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim w Lublinie, następnie przeniósł się na Uniwersytet Warszawski, gdzie w 1955 r. ukończył historię sztuki. Był uczniem prof. Piotra Bohdziewicza i prof. Władysława Tomczaka. W latach 1955–1978 pracował jako nauczyciel akademicki w Instytucie Historii Uniwersytetu Warszawskiego prowadząc zajęcia dydaktyczne historii sztuki, muzealnictwa i konserwatorstwa oraz wykłady monograficzne. W 1963 r. obronił pracę doktorską poświęconą Kolegiacie Zamojskiej. Po habilitacji i uzyskaniu stopnia docenta w latach 1973–1978 kierował Zakładem Nauk Pomocniczych i Propedeutyki Historii Sztuki UW.
W 1978 r. podjął pracę w Instytucie Sztuki Polskiej Akademii Nauk w Warszawie na stanowisku Kierownika Pracowni Historii Sztuki Nowożytnej. Na początku 1983 r. Rada Państwa mianowała Jerzego Kowalczyka profesorem nadzwyczajnym. W 1992 r. uzyskał tytuł profesora zwyczajnego. Pełnił funkcję prezesa Zarządu Głównego Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków (1990–1993) oraz wiceprzewodniczącego Zarządu Głównego Towarzystwa Opieki nad Zabytkami (1976–1982).
Jerzy Kowalczyk był wielokrotnie nagradzany i odznaczany (m.in. Złoty Krzyż Zasługi, Medal Komisji Edukacji Narodowej, Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, Krzyż Komandorski). Brał aktywny udział w działalności wielu towarzystw naukowych i stowarzyszeń zawodowych. Utrzymywał kontakty z włoskimi ośrodkami naukowymi. Był członkiem honorowym PTTK i Stowarzyszenia Historyków Sztuki. W kręgu jego zainteresowań leżała historia sztuki, sztuka humanizmu i renesansu, związki artystyczne Polski i Włoch w XVI–XVII w., architektura polska XVIII w. oraz sztuka Zamościa i Zamojszczyzny. Był autorem ponad 400 publikacji, spośród których 80 dotyczyła Zamościa, Ordynacji Zamojskiej i Zamojszczyzny (m.in. „Kolegiata Zamojska” z 1968 r., „W kręgu kultury dworu Jana Zamoyskiego” z 1980 r., „Kultura i ideologia Jana Zamoyskiego” z 2005 r.), redaktorem studiów z sesji naukowej poświęconej jubileuszowi 400-lecia Zamościa („Zamość miasto idealne” z 1980 r. i „400 lat Zamościa” z 1983 r.) oraz autorem przewodnika po Zamościu („Zamość. Przewodnik” wydania z 1975, 1977 i 1995 r.). Współpracował z Muzeum Zamojskim (dawnym Muzeum Okręgowym i Muzeum Ziemi Zamojskiej) oraz współorganizował ekspozycje Muzeum Sakralnego Kolegiaty Zamojskiej. Współtworzył otwartą w dniu 25 marca 1985 r. w Bibliotece Królewskiej Zamku w Warszawie – wystawę „Zamość wczoraj, dziś, jutro”. Współpracował z wieloma instytucjami w regionie m.in. Przedsiębiorstwem Państwowym Pracownie Konserwacji Zabytków Oddział w Zamościu, PTTK Odział w Zamościu, redakcją „Zamojskiego Kwartalnika Kulturalnego”, Warszawskim Kołem Zamościan i Zamojskim Towarzystwem Przyjaciół Nauk (wiceprezes). Stanął w obronie Archiwum Państwowego w Zamościu, w okresie grożącym likwidacją instytucji (1999–2000), apelował o sprowadzenie i umieszczenie w Zamościu archiwaliów dotyczących dziedzictwa kulturowego regionu (m.in. akta Ordynacji Zamojskiej). Jego staraniem odnaleziono w Moskwie i Petersburgu materiały archiwalne dotyczące dziewiętnastowiecznego Zamościa.
Profesor Jerzy Kowalczyk był również autorem uzasadnienia naukowego wpisu Zamościa w 1992 r. na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Był ekspertem i konsultantem w zakresie prac rekonstrukcyjnych zabytków staromiejskich Zamościa (m.in. rekonstrukcji dekoracji i napisów Bramy Lubelskiej Starej i Bramy Lwowskiej oraz attyk kamienic ormiańskich przy Rynku Wielkim). W sprawach zamojskich ściśle współpracował z profesorami Wiktorem Zinem oraz Maciejem Pawlickim. Był członkiem i konsultantem naukowym Komisji Architektoniczno-Konserwatorskiej ds. Rewaloryzacji Zamojskiej Starówki. Odznaczono go regionalną odznaką „Za zasługi dla województwa zamojskiego” oraz nagrodą „Conservator Ecclesiae”. W 2013 r. profesora Jerzego Kowalczyka uhonorowano płytą w zamojskiej Alei Sław. Zmarł w Warszawie.
Źródła:
Archiwum Państwowe w Zamościu
- Zespół 88/1170 Akta osób i rodzin, Spuścizna rodziny profesora Jerzego Antoniego Kowalczyka
- Biogram Profesora Jerzego Kowalczyka został opracowany na podstawie:
- B. Szyszka, Profesor Jerzy Kowalczyk – badacz dziejów sztuki i kultury Zamościa i Zamojszczyzny [w:] Między Padwą a Zamościem, red. M. i W Boberscy, M. Morka, H. Samsonowicz, Warszawa 1993, s. 27-30.
- Encyklopedii Miasta Zamościa – Zamosciopedia.pl (dostęp z 02.06.2020)