Kolekcje / Kolekcja prof. Jerzego Antoniego

Kolekcja prof. Jerzego Antoniego Kowalczyka

Jakub Żygawski, Archiwum Państwowe w Zamościu

W ramach drugiej odsłony projektu Archiwa Rodzinne Niepodległej, Archiwum Państwowe w Zamościu prezentuje fotografię rodziny Profesora Jerzego Antoniego Kowalczyka (1930–2018). Materiały przekazał do Archiwum brat Profesora – Pan Jan Zenon Kowalczyk z Lublina

1491

Jerzy Kowalczyk urodził się 3 sierpnia 1930 r. w Goraju na Zamojszczyźnie. Był synem z II małżeństwa Józefa (1891–1976) – organisty z Goraja oraz Antoniny z d. Olczak I voto Wierzchowskiej (1892–1974). Pierwszą żoną Józefa Kowalczyka była Bronisława z d. Karpińska (zmarła w 1922 r.), z którą miał dwoje dzieci: Marię Barbarę (1917–2005) oraz Zenona (1919–1939), który poległ podczas walk frontowych kampanii wrześniowej na Ukrainie i został pochowany w Lubomlu. Z drugiego małżeństwa Józefowi i Antoninie narodziło się siedmioro dzieci: Henryka (1923–2009), Eugeniusz (1925–2008), Anna (ur. 1926), Stanisław (1929–2004), Jerzy (1930–2018), Alina (ur. 1931) i Jan Zenon (ur. 1942).

2409 3

Dziadek Jerzego i ojciec Józefa, Antoni Kowalczyk (1863–1930, na pamiątkę którego Jerzy otrzymał drugie imię), był rolnikiem w Baranowie nad Wieprzem (gm. Żyrzyn, powiat puławski). Tam też poślubił Annę z d. Rybaczek (1872–1929). Na początku XX w. Józef Kowalczyk wraz z ojcem Antonim należeli do chóru kościelnego w Baranowie nad Wieprzem. Tam również Józef pobierał nauki u organisty Franciszka Oszczepalińskiego (1907–1908). Po ukończeniu praktyk został pełnomocnikiem organisty w Janowie Ordynackim oraz w kolegiacie w Zamościu.

4482 5636 13848

Józefa Kowalczyka ukierunkował zawodowo ojciec oraz prawdopodobnie starszy kuzyn Józef Janisz, który był organistą w kościele w Janowie Ordynackim (obecnie Lubelskim). W czasie swojego życia Józef Kowalczyk był organistą w następujących parafiach diecezji lubelskiej: Michowie (przed 1925 r.), Goraju (1925–1930), Chodlu (1931–1935), Potoku Wielkim (1935–1961), Lublinie – kościół pw. św. Teresy (1961–1963) oraz Niemcach k. Lublina (1963–1975). Był również współwłaścicielem młyna wodnego w Baranowie nad Wieprzem.

6 7 8 9222 10202 11

Jerzy Kowalczyk od wczesnych lat interesował się architekturą i rzeźbą rodzinnego regionu, co zadecydowało o wyborze historii, jako kierunku studiów. W latach 1950–1953 studiował na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim w Lublinie, następnie przeniósł się na Uniwersytet Warszawski, gdzie w 1955 r. ukończył historię sztuki. Był uczniem prof. Piotra Bohdziewicza i prof. Władysława Tomczaka. W latach 1955–1978 pracował jako nauczyciel akademicki w Instytucie Historii Uniwersytetu Warszawskiego prowadząc zajęcia dydaktyczne historii sztuki, muzealnictwa i konserwatorstwa oraz wykłady monograficzne. W 1963 r. obronił pracę doktorską poświęconą Kolegiacie Zamojskiej. Po habilitacji i uzyskaniu stopnia docenta w latach 1973–1978 kierował Zakładem Nauk Pomocniczych i Propedeutyki Historii Sztuki UW.

12319 14 16 15 17

W 1978 r. podjął pracę w Instytucie Sztuki Polskiej Akademii Nauk w Warszawie na stanowisku Kierownika Pracowni Historii Sztuki Nowożytnej. Na początku 1983 r. Rada Państwa mianowała Jerzego Kowalczyka profesorem nadzwyczajnym. W 1992 r. uzyskał tytuł profesora zwyczajnego. Pełnił funkcję prezesa Zarządu Głównego Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków (1990–1993) oraz wiceprzewodniczącego Zarządu Głównego Towarzystwa Opieki nad Zabytkami (1976–1982).

18 19

Jerzy Kowalczyk był wielokrotnie nagradzany i odznaczany (m.in. Złoty Krzyż Zasługi, Medal Komisji Edukacji Narodowej, Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, Krzyż Komandorski). Brał aktywny udział w działalności wielu towarzystw naukowych i stowarzyszeń zawodowych. Utrzymywał kontakty z włoskimi ośrodkami naukowymi. Był członkiem honorowym PTTK i Stowarzyszenia Historyków Sztuki. W kręgu jego zainteresowań leżała historia sztuki, sztuka humanizmu i renesansu, związki artystyczne Polski i Włoch w XVI–XVII w., architektura polska XVIII w. oraz sztuka Zamościa i Zamojszczyzny. Był autorem ponad 400 publikacji, spośród których 80 dotyczyła Zamościa, Ordynacji Zamojskiej i Zamojszczyzny (m.in. „Kolegiata Zamojska” z 1968 r., „W kręgu kultury dworu Jana Zamoyskiego” z 1980 r., „Kultura i ideologia Jana Zamoyskiego” z 2005 r.), redaktorem studiów z sesji naukowej poświęconej jubileuszowi 400-lecia Zamościa („Zamość miasto idealne” z 1980 r. i „400 lat Zamościa” z 1983 r.) oraz autorem przewodnika po Zamościu („Zamość. Przewodnik” wydania z 1975, 1977 i 1995 r.). Współpracował z Muzeum Zamojskim (dawnym Muzeum Okręgowym i Muzeum Ziemi Zamojskiej) oraz współorganizował ekspozycje Muzeum Sakralnego Kolegiaty Zamojskiej. Współtworzył otwartą w dniu 25 marca 1985 r. w Bibliotece Królewskiej Zamku w Warszawie – wystawę „Zamość wczoraj, dziś, jutro”. Współpracował z wieloma instytucjami w regionie m.in. Przedsiębiorstwem Państwowym Pracownie Konserwacji Zabytków Oddział w Zamościu, PTTK Odział w Zamościu, redakcją „Zamojskiego Kwartalnika Kulturalnego”, Warszawskim Kołem Zamościan i Zamojskim Towarzystwem Przyjaciół Nauk (wiceprezes). Stanął w obronie Archiwum Państwowego w Zamościu, w okresie grożącym likwidacją instytucji (1999–2000), apelował o sprowadzenie i umieszczenie w Zamościu archiwaliów dotyczących dziedzictwa kulturowego regionu (m.in. akta Ordynacji Zamojskiej). Jego staraniem odnaleziono w Moskwie i Petersburgu materiały archiwalne dotyczące dziewiętnastowiecznego Zamościa.

20 21 22

Profesor Jerzy Kowalczyk był również autorem uzasadnienia naukowego wpisu Zamościa w 1992 r. na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Był ekspertem i konsultantem w zakresie prac rekonstrukcyjnych zabytków staromiejskich Zamościa (m.in. rekonstrukcji dekoracji i napisów Bramy Lubelskiej Starej i Bramy Lwowskiej oraz attyk kamienic ormiańskich przy Rynku Wielkim). W sprawach zamojskich ściśle współpracował z profesorami Wiktorem Zinem oraz Maciejem Pawlickim. Był członkiem i konsultantem naukowym Komisji Architektoniczno-Konserwatorskiej ds. Rewaloryzacji Zamojskiej Starówki. Odznaczono go regionalną odznaką „Za zasługi dla województwa zamojskiego” oraz nagrodą „Conservator Ecclesiae”. W 2013 r. profesora Jerzego Kowalczyka uhonorowano płytą w zamojskiej Alei Sław. Zmarł w  Warszawie.

23 26 27

Źródła:

Archiwum Państwowe w Zamościu

  • Zespół 88/1170 Akta osób i rodzin, Spuścizna rodziny profesora Jerzego Antoniego Kowalczyka
  • Biogram Profesora Jerzego Kowalczyka został opracowany na podstawie:
  • B. Szyszka, Profesor Jerzy Kowalczyk – badacz dziejów sztuki i kultury Zamościa i Zamojszczyzny [w:] Między Padwą a Zamościem, red. M. i W Boberscy, M. Morka, H. Samsonowicz, Warszawa 1993, s. 27-30.
  • Encyklopedii Miasta Zamościa – Zamosciopedia.pl (dostęp z 02.06.2020)