Kolekcja rodziny Jelonków
W ramach projektu „Archiwa Rodzinne Niepodległej” Pani Krystyna Jelonek-Litewka udostępniła rodzinne archiwalia, głównie poświęcone ojcu Eugeniuszowi Stanisławowi Jelonkowi, w celu wykonania ich kopii i umieszczenia na stronie internetowej projektu. Prezentowana kolekcja składa się z fotografii, korespondencji, dokumentów, opisanych i przygotowanych oraz opatrzonych wstępem przez Państwa Krystynę i Aleksandra Litewków.
Eugeniusz Stanisław Jelonek urodził się 27 lutego 1898 r. w Krakowie. Był wnukiem Wincentego Jelonka, ostatniego wójta Ludwinowa przed przyłączeniem tej osady do Krakowa, synem Eugeniusza Piotra Jelonka, od 1921 r. sędziego Sądu Apelacyjnego w Krakowie i Stanisławy z domu Kowalikowskiej, córki profesora gimnazjalnego Jana Kantego Kowalikowskiego. Miał trzech braci: Władysława (ur. 1896), Feliksa (ur. 1901) i Augustyna (ur. 1906). Maturę z wyróżnieniem zdał w 1916 r. w V Gimnazjum w Krakowie. Następnie zapisał się na Wydział Filozoficzny UJ na kierunkach historia i prehistoria, gdzie studiował w latach 1916/17 i 1919/20.
W czasie studiów, jako ochotnik Batalionu Akademickiego, od końca 1918 r. do października 1919 r. walczył na froncie ukraińskim w obronie Lwowa w pociągu pancernym „Smok”.
Razem ze swoim profesorem seminaryjnym Władysławem Semkowiczem uczestniczył w akcji plebiscytowej na Spiszu i Orawie. Po zajęciu Zaolzia przez Czechosłowację został przez profesora w 1920 r. skierowany do pracy nauczycielskiej w Gimnazjum Realnym „Macierzy Szkolnej” im. Juliusza Słowackiego w Orłowej k. Karwiny. W latach 1920-1924 uczył tam historii, geografii i języka polskiego. W sezonie 1925/6 uczył w V Gimnazjum w Krakowie. W 1927 r. został przeniesiony do Gimnazjum im. Kazimierza Wielkiego w Bochni. W sezonie 1931/2 uczył w Gimnazjum im. Marcina Wadowity w Wadowicach, gdzie był wychowawcą m. in. Karola Wojtyły, z którym utrzymywał serdeczne kontakty aż do śmierci.
W dniu 11 kwietnia 1932 r. doktoryzował się z historii pod kierunkiem prof. Semkowicza na podstawie dysertacji „Spuścizna literacka po opacie Piotrze I z Henrykowa na Śląsku”. W latach 1925-1939 był członkiem i działaczem Partii Chrześcijańsko-Demokratycznej, późniejszego Stronnictwa Pracy. W 1932 r. dostał od władz oświatowych polecenie wystąpienia z Chadecji. Nie uczynił tego i w rezultacie nie otrzymał posady nauczycielskiej. Przez 3 lata pracował dorywczo w redakcji „Dzwonu Niedzielnego”, uczył w Bursie ks. Kuznowicza przy ul. Skarbowej w Krakowie i w Seminarium oo. Kapucynów w Krakowie.
W 1935 r. otrzymał posadę kasjera w założonym przez ks. Piotra Skargę Arcybractwie Miłosierdzia i Banku Pobożnego w Krakowie przy ul. Siennej 5. W tym czasie ożenił się z Haliną Soukup, z którą miał pięcioro dzieci urodzonych w latach 1938-1946 - Ewę, Krystynę, Augustyna, Marię i Teresę.
Eugeniusz nie zaprzestał działalności politycznej. W 1938 r. został sekretarzem wojewódzkim Stronnictwa Pracy w Krakowie. W tym czasie prowadził również kampanię na rzecz kandydata do Sejmu prof. Ludwika Skoczylasa.
Podczas okupacji hitlerowskiej, pracując nadal w Arcybractwie, działał w konspiracyjnej chrześcijańsko-demokratycznej "Unii", wchodzącej potem w skład Armii Krajowej. W swym mieszkaniu prowadził wraz z żoną punkt noclegowy i kontaktowy dla kurierów na linii Warszawa-Budapeszt-Londyn oraz tajne nauczanie. W ich domu przez dłuższy czas ukrywał się dawny uczeń wraz z żoną Żydówką. W kwietniu 1944 r. Eugeniusz Jelonek został aresztowany przez Gestapo i więziony po kolei na Montelupich w Krakowie i do obozów koncentracyjnych w Gross-Rosen i Nordhausen. Po wyzwoleniu przez Amerykanów obozu w Nordhausen 10 kwietnia 1945 r. współorganizował władze polskie wśród miejscowej Polonii. Przebywając później w ośrodku UNRRA dla uwolnionych więźniów w Heillbronn, zorganizował kaplicę dla Polaków, prowadził kurs maturalny, uczył w szkole podstawowej i gimnazjum im. Królowej Jadwigi.
W dniu 23 października 1945 r. wrócił do Krakowa. Od początku 1946 r. do końca roku szkolnego był dyrektorem Prywatnego Gimnazjum i Liceum oo. Augustianów w Krakowie-Prokocimiu. Następnie do 30 września 1948 r. był nauczycielem i kierownikiem bursy w Wojewódzkim Liceum Hodowlanym w Nawojowej k. Nowego Sącza. Od 1 listopada 1948 r. pracował w gimnazjum i liceum w Siennie k. lłży, najpierw prywatnym, potem upaństwowionym. W okresie największego reżimu stalinowskiego najpierw ograniczono mu ilość godzin nauczania, potem przeniesiono do szkoły zawodowej, w końcu zwolniono w dniu 28 lutego 1955 r. za "fideistyczne oddziaływanie na młodzież” i za zerwanie z upaństwowionym "Caritasem" (uprzednio był prezesem "Caritas" Diecezji Kieleckiej w Siennie). Tylko pomocy przyjaciół i byłych uczniów zawdzięczał uzyskanie bardzo zresztą niskiej renty inwalidzkiej i dorywczych źródeł utrzymania swej licznej rodziny. Prowadził wówczas szereg prac zleconych dla Katedry Nauk Pomocniczych Historii UJ, uczył historii i łaciny kleryków w krakowskim klasztorze kapucynów. Na zlecenie zakonu paulinów przetłumaczył "Nową Gigantomachię" ks. Kordeckiego.
W 1957 r., częściowo "zrehabilitowany" przez władze, został zatrudniony w liceum, a potem w szkole podstawowej w Skawinie jako bibliotekarz. Nie było mu wolno uczyć.
Na emeryturę przeszedł w 1967 r. Wrócił wtedy do swych pierwotnych badań nad początkami chrześcijaństwa i obrządku słowiańskiego w Polsce, nad żywotami św. biskupa Stanisława i bł. królowej Jadwigi oraz najstarszymi kalendarzami i rocznikami polskimi. Prace te zachowały się w maszynopisach. Niektóre z nich zostały powielone przez krakowską Kurię Metropolitarną na użytek duszpasterzy.
Eugeniusz Jelonek działał bardzo czynnie w organizacjach abstynenckich, zwalczających alkoholizm i nikotynizm. Był także aktywnie związany z życiem Kościoła m.in. jako uczestnik zespołów studyjnych Synodu Archidiecezji Krakowskiej.
W 1974 r. został doświadczony ciężką chorobą, niepozwalającą mu chodzić. Mimo to nadal czynnie działał na polu naukowym, społecznym i religijnym, pisząc swe prace i prowadząc ożywioną korespondencję. Zmarł w Skawinie w dniu 17 XII 1985 r.
Opracowali: Krystyna Jelonek-Litewka
Aleksander Litewka
