Kolekcja rodziny Łosiów
Rodzina Łosiów h. Dąbrowa należała do starej szlachty polskiej. Za ich pierwotne gniazdo rodzinne uznaje się Grodkowo w ziemi wyszogrodzkiej i Krzynowłogę w ziemi mazowieckiej. Znanymi przedstawicielami rodu Łosiów w okresie staropolskim byli między innymi Janusz, rycerz z Grodkowa, który od mazowieckiego księcia Bolesława IV w 1439 r. otrzymał we władanie wieś Krzynowłoga Mała; Władysław, wojewoda malborski; Michał, marszałek Trybunału Koronnego Lubelskiego; Feliks Antoni, wojewoda pomorski, czy też Bronisław, starosta stanisławowski. W 1753 r. rodzina Łosiów nabyła majątek w Narolu (obecnie woj. podkarpackie), który pozostawał w jej rękach aż do 1867 r.
Prezentowane archiwalia rodzinne stanowią niewielki fragment Archiwum Łosiów przechowywanego w zasobie Archiwum Państwowego w Lublinie. Składa się ono z kolekcji Wincentego Łosia (1857-1918) i fragmentów fotograficznego zbioru jego brata Witolda oraz z materiałów Jana Stanisława Łosia z Niemiec (1890-1974).
Wincenty Łoś (1857-1918), syn Adama i Euzebii z Kirchmayerów, literat, kolekcjoner, właściciel wsi Piotrowce koło Lublina postawił sobie za cel życia opracowanie monografii rodu Łosiów herbu Dąbrowa. W związku z tym gromadził akta i druki dotyczące dziejów rodu, tworząc tzw. „Zbiór rodziny Łosiów zwane także Łosiowiana”.
Jan Stanisław Łoś z Niemiec (1890-1974), historyk starożytności, tłumacz, dyplomata, publicysta, nauczyciel akademicki KUL, poza działalnością zawodową i literacką również zajmował się gromadzeniem materiałów dotyczących rodziny. W 1918 r. poślubił Martę z Budnych, w związku z czym do archiwum Łosiów trafiły również archiwalia związane z tą rodziną i dobrami Niemce. Po II wojnie światowej majątek ziemski Łosiów został przejęty przez państwo na mocy dekretu PKWN o reformie rolnej.
Zespół należy do jednych z najciekawszych archiwów rodzinno-majątkowych przechowywanych w zasobie lubelskiego Archiwum. W 1970 r. Jan Stanisław Łoś przekazał do Archiwum Państwowego w Lublinie swoje archiwum rodzinne przechowywane do 1944 r. w majątku Niemce (pow. lubartowski) wraz z materiałami swojej żony Marty z Budnych, właścicielki tych dóbr. Kolejne dopływy przekazywane były w następnych latach przez dzieci Jana Stanisława Łosia – prof. Elżbietę Kowecką oraz dr. Marka Łosia – którzy po śmierci ojca objęli opiekę nad archiwaliami rodzinnymi.
Pan Marek Łoś przez cały czas utrzymuje przyjazne kontakty z lubelskim Archiwum. Świadomy wartości historycznej spuścizny rodzinnej roztoczył nad nią szczególną opieką. Czynnie włącza się w opracowanie akt z niniejszego zespołu, służąc swoją wiedzą i pamięcią np. przy identyfikowaniu osób występujących na fotografiach. Dba, aby historia jego przodków była popularyzowana i wykorzystywana do badań naukowych.
Pan Marek Łoś włączył się także aktywnie w ogólnopolskie akcję „Archiwa Rodzinne” i „Archiwa Rodzinne Niepodległej” w lubelskim Archiwum, stając się ich ambasadorem.
