Kolekcje / Kolekcja Zygmunta Leszczyńskiego

Kolekcja Zygmunta Leszczyńskiego

Małgorzata Grzybalska, Archiwum Państwowe we Wrocławiu

„Archiwum Rodzinne Leszczyńskich” zostało przekazane do Archiwum Państwowego we Wrocławiu przez braci Jana i Wacława Leszczyńskich. Zawarte w nim zdjęcia i dokumenty ukazują losy ich ojca Zygmunta Leszczyńskiego w od roku 1900 do 1971 .

fot-2-zygmunt-w-1902-r-747

Archiwum Rodzinne Leszczyńskich” zostało przekazane do Archiwum Państwowego we Wrocławiu przez braci Jana i Wacława Leszczyńskich. Zawarte w nim zdjęcia i dokumenty ukazują losy ich ojca Zygmunta Leszczyńskiego w od roku 1900 do 1971 .

Zygmunt Leszczyński, urodził się 23 marca 1900 r. w Warszawie. Jego rodzicami byli Leonard (1859-1927) i Paulina (1874-1916) (z domu z Wodzińska) Leszczyńscy. Zygmunt miał brata Stasia (1903-1905) i siostrę Annę (1911-1984). Jego ojciec był lekarzem stomatologiem, współzałożycielem pierwszej w Warszawie Stomatologicznej Lecznicy, matka zaś przed ślubem pracowała jako nauczycielka. Ojciec Zygmunta posiadał majątek poleśny Poręby Leśne w powiecie Mińsk Mazowiecki o powierzchni ok. 1100 ha.

Po wybuchu I Wojny Światowej, rodzina Leszczyńskich emigrowała do Jekaterynosławia (Dniepropietrowska), a następnie do Kijowa na Ukrainie. Matka Zygmunta zmarła w 1916 r., i została pochowana w Kijowie. Jesienią 1918 r. Zygmunt z ojcem i młodszą siostrą, wrócił do Warszawy.

fot-1-swiadectwo-chrztu-zygmunta792 fot-3-rodzice-zygmunta-leonard-i-paulina-z-domu-z-wodzinska-leszczynscy-i-siostrzyczka-anna-warszawa-1911-r-387

Zygmunt uczył się w Szkole Kujawskiego (Ziemi Mazowieckiej) w Warszawie, następnie w rosyjskiej I Szkole Handlowej w Jekaterynosławiu i w Szkole Macierzy Polskiej w Kijowie. Po powrocie do Warszawy w 1919 r. ukończył Szkołę Ziemi Mazowieckiej i rozpoczął naukę na Wydziale Inżynierii Wodnej Politechniki Warszawskiej. W 1926 r. ukończył Politechnikę z tytułem inżyniera hydrotechnika.

fot-4-dyplom-ukonczenia-studiow-zygmunta-1926-r- fot-5-zygmunt-z-ojcem-i-siostra-anula-poreby-lesne-1926-r-

Ponadto Zygmunt był harcerzem 21 Warszawskiej Drużyny Harcerzy, I Jekaterynosławskiej (polskiej) Drużyny Harcerzy i III Kijowskiej Drużyny Harcerzy prowadzonej przez Henryka Glassa. Za udział w akcji gaszenia pożarów i ratowania rannych po wybuchu składów amunicji w Kijowie w czerwcu 1918 r., został z dniem 1 sierpnia 1918 r. wyróżniony przez Naczelnictwo Harcerskie „odznaką honorową za uratowanie życia”.

fot-7-skaut-zygmunt-gryzio-kijow-1917-r-

W okresie 28.11.1918-20.01.1919 r. był członkiem Batalionu Harcerskiego, a od listopada 1918 r. do listopada 1920 r., pełnił ochotniczo służbę wojskową. Od 6 czerwca 1919 r. był elewem Szkoły Podoficerów Artylerii Nr 1 w Rembertowie, gdzie 20 grudnia 1919 r. otrzymał awans na kaprala. Następnie w czasie wojny z bolszewikami, w okresie 14-28 lipca 1920 r. przebywał w Akademickim Obozie Zbornym w Rembertowie, skąd wyruszył na front 29 lipca 1920 r. w składzie 1 pułku Artylerii Polowej Legionów Polskich. Brał udział m. in. w bitwie pod Lidą, jako działonowy. Po ustaniu walk z Rosją Sowiecką został przeniesiony do rezerwy w rejonie Wołożyna (26 listopada 1920 r.) i powrócił do Warszawy. Zygmunt działał w Kręgu Starszoharcerskim na Politechnice Warszawskiej, z ramienia którego uczestniczył w przekazaniu ufundowanego przez społeczeństwo (w imieniu którego wystąpiła stryjenka Zygmunta, Maria) sztandaru dla Wojska Polskiego na ręce Marszałka Piłsudskiego 1921 r.

fot-8-wreczanie-sztandaru-stryjenka-zygmunta-na-rece-j-pilsudskiego-przy-sztandarze-zygmunt-za-pilsudskim-warszawa-plac-saski

Po studiach Zygmunt pracował w Krajowym Towarzystwie Melioracyjnym w Warszawie jako projektant i kierownik budowy w latach 1927-30. Następnie został zastępcą kierownika Oddziału Wodno-Melioracyjnego Urzędu Wojewódzkiego w Brześciu nad Bugiem, kierując studiami i projektami oraz wykonawstwem i kontrolą robót melioracyjnych. W tym czasie (1928-1932) przeszedł także szkolenia wojskowe, w wyniku których został mianowany na stopień podporucznika rezerwy piechoty, następnie na porucznika rezerwy, dowódcę plutonu piechoty, potem zaś przeniesiony do Korpusu Oficerów Służby Uzbrojenia.

fot-9-zygmunt-1928-r- fot-10-ksiazeczka-oficerska-zygmunta-1931r-

Jesienią 1930 r. Zygmunt poznał Jadwigę Manduk, córkę warszawskiego aptekarza i działacza społecznego. Zakochali się w sobie i wkrótce zaręczyli. 26 czerwca 1932 r. odbył się ich ślub w katolickim kościele pw. św. Antoniego przy ul. Senatorskiej w Warszawie. Państwo młodzi pojechali w podróż poślubną do Krakowa. Potem zamieszkali w Brześciu nad Bugiem, gdzie Zygmunt pracował. Jadwiga urodziła w Warszawie dwóch synów - Jana (ur. 21 maja 1933 r.) i Wacława (ur. 11 kwietnia 1936 r.).

fot-11-swiadectwo-slubu-zygmunta-z-jadwiga-manduk-26-06-1932-r- fot-12-zygmunt-z-zona-jadwiga-po-slubie-26-06-1932-r- fot-13-zygmunt-z-jadwiga-jada-w-podroz-poslubna-do-krakowa-26-06-1932-r-

W kwietniu 1938 r. Zygmunt został przeniesiony do Warszawy, gdzie znalazł zatrudnienie w Wydziale Techniczno-Melioracyjnym Ministerstwa Rolnictwa i Reform Rolnych, w randze Radcy Ministra. Zajmował się tam głównie oceną i kontrolą projektów melioracyjnych oraz obwałowań i regulacji rzek niespławnych. Działał również w stowarzyszeniach technicznych – w Kole Wodno-Melioracyjnym Stowarzyszenia Techników w Warszawie i w Związku Inżynierów Wodnych RP. W okresie 27.09-23.10.1937 r., odbył ćwiczenia w Głównej Składnicy Uzbrojenia Nr 1 w Warszawie.

fot-14-zygmunt-porucznik-rezerwy-1939-r- fot-15-slub-siostry-zygmunta-anny-z-witoldem-kozlowskim-5-6-od-lewej

Zygmunt przebywał z rodziną na letnisku w Nadliwiu, kiedy w 1939 r. otrzymał rozkaz mobilizacyjny. Po kilkudniowym kursie w Składnicy Uzbrojenia Nr 5 w Krakowie udał się do miejsca przydziału w Głównej Składnicy Uzbrojenia Nr 9 w Brześcia nad Bugiem. Po zmobilizowaniu jego jednostka została przewieziona do Białegostoku, gdzie Zygmunt zorganizował Kierownictwo Zaopatrzenia Polowego Grupy „Narew” i stacji rozdzielczej na dworcu. Stamtąd żołnierze zostali skierowani do Wołkowyska, a następnie do Hajnówki, Białowieży, Prużan, Słonima i Baranowicz, gdzie zastali informację o agresji sowieckiej na Polskę. Jeszcze 17 września dojechali do Wilna, skąd zgodnie z rozkazem ewakuacji udali się w stronę granicy z Litwą. 19 września po północy pod Mejszagołą przekroczyli granicę litewską. Zostali skierowani przez Wiłkomierz i Kowno do Kołotowa, gdzie przybyli rano 20 września i gdzie zostali internowani.

Początkowo Zygmunt trzymany był obozie w Kołotowie (Kolautuva) koło Kowna, potem w Wyłkowyszkach, a następnie w Kalwarii. Do obozów, zwłaszcza w okresie zimy 1939/40, żona posyłała mu ciepłe ubrania i bony, za które mógł kupować niezbędne rzeczy i znaczki pocztowe. Internowani oficerowie utworzyli „Kasę Samopomocy Internowanych Obozu w Kalwarii”, której członkiem był też Zygmunt. 10 lipca 1940 r. internowani Polacy w Kalwarii zostali wywiezieni z terenu Litwy w głąb Rosji. Zygmunt trafił do obozu NKWD w Kozielsku (tzw. „Kozielsk II”). Zygmunt i jego koledzy (było tam blisko 2,5 tysiąca polskich jeńców) odnajdywali ślady (m. in. podpisy na ścianach) bytności oficerów polskich, odnalezionych potem w zbiorowych mogiłach w Katyniu. Zarówno w obozach internowanych na Litwie, jak i w Związku Sowieckim, Zygmunt mógł prowadzić korespondencję z żoną i siostrą.

Po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej, na przełomie czerwca i lipca, Zygmunt przewieziony został z Kozielska do obozu w Griazowcu pod Wołogdą. Tam, 25 sierpnia 1941 r., po układzie Sikorski-Majski, zgłosił akces do Wojska Polskiego i z dniem 2 września 1941 r. został przewieziony do obozu w Tockoje, wchodząc w skład Kadry Oficerskiej Ośrodka Zapasowego Armii. W okresie 23 września -23 grudnia 1941 r. zajmował stanowisko kierownika budowy wodociągów w Kierownictwie Budowy Obozu Zimowego w Tockoje. W dniach 24 grudnia 1941-12 stycznia 1942 r. Zygmunt był członkiem Kompanii Oficerskiej Ośrodka Zapasowego 6. Dywizji Piechoty. Następnie przeniesiono go do obozu Ługowaja (w południowym Kazachstanie) i w okresie 13 stycznia 1941- 5 maja1942 r. pełnił funkcję szefa uzbrojenia 10. Dywizji Piechoty.

fot-24-tockoje-komenda-obozu-pierwszy-z-prawej-zygmunt-wrzesien-1941-r- fot-26-oboz-w-lugowoje-kazachstan-luty-1942-r-

1 kwietnia 1942 r. wraz z częścią Armii Polskiej dowodzonej przez gen. Władysława Andersa, przybył do Pahlevi w Iranie. W okresie 6 maja – 9 lipca 1942 r. Zygmunt był w Oficerem Wyposażenia Strzelców 2. Brygadzie Strzelców Karpackich. Wraz z nią stacjonował potem w Izdud w Palestynie i w Jebel-Mazar w Syrii. 10 lipca 1942 r. został mianowany Oficerem Broni Komendy Centrum Wyszkolenia Broni i Służb. Stacjonował wtedy w Beit-Jirie w Palestynie a potem w Quanaquin w Iraku. 1 grudnia 1942 r. mianowano go oficerem broni Centrum Wyszkolenia Armii. Na tym stanowisku przeszedł całą kampanię wojenną. W Iraku stacjonował nadal w Quanaquin (grudzień 1942 r. - czerwiec 1943 r.), potem w Palestynie stacjonował w Gederze (lipiec 1943 r. – luty 1944 r.). Na przełomie lutego i marca 1944 przewieziono go do Włoch, gdzie kwaterował w San Basilio koło Neapolu (marzec 1944 r. – październik 1944 r.), potem w Materze (listopad 1944 r. – sierpień 1946 r.). Jesienią 1946 r. został przeniesiony do Anglii, gdzie stacjonował w Kington (wrzesień 1946 r. – kwiecień 1947 r.), aż do demobilizacji dnia 25 kwietnia 1947 r., po której mieszkał w obozie repatriacyjnym w Wheaton Aston. Zygmunt wrócił do Polski w jednym z ostatnich transportów, dopiero w czerwcu 1947 r.

fot-28-zygmunt-z-prawej-w-pahlevi-kwiecien-1942-r- fot-30-zygmunt-w-kasku-z-kolegami-palestyna-1943-r- fot-32-przepustka-zygmunta-irak-1943-r- fot-33-zygmunt-pierwszy-z-prawej-w-anglii-jesien-1946-r- fot-34-zygmunt-na-tle-baraku-mieszkalnego-w-kington-anglia-1947-r-

Stacjonując w Palestynie, Zygmunt zwiedził zabytki i miejsca święte, uczestniczył też we mszy świętej w dzień Bożego Narodzenia w Bazylice Narodzenia. Odbywał wraz z innymi oficerami wycieczki do Egiptu, gdzie zwiedzał tam zabytkowe budowle z czasów Faraonów.

fot-35-zygmunt-w-srodku-i-pierwszy-od-prawej-zwiedza-egipt-1944-r- fot-36-zygmunt-na-tle-sfinksa-z-podmurowana-broda-1944-r-

We Włoszech, po zakończeniu wojny, Zygmunt wierny swoim zainteresowaniom zwiedzał budowle wodne i działał w Stowarzyszeniu Techników Polskich w Wielkiej Brytanii (Oddziały we Włoszech oraz w Anglii).

fot-37-legitymacja-stow-techn-polskich-oddz-we-wloszech-zygmunta-1945-r- fot-38-legitymacja-technikow-polskich-w-wielkiej-brytanii-zygmunta-1946-r- fot-39-zygmunt-czwarty-od-prawej-wodospad-w-terni-wlochy-grudzien-1945-r-

Za pośrednictwem specjalnego przedsiębiorstwa znajdującego w kraju neutralnym (Turcji), wysyłał też paczki żywnościowe do rodziny w Warszawie. Otrzymywał poświadczenia ich odbioru oraz, za pośrednictwem Czerwonego Krzyża, dostał informację o sytuacji swej rodziny, m. in. o tym, że jego żona Jadwiga jest w niemieckim obozie koncentracyjnym.

fot-42-potwierdzenie-paczki-od-zygmunta-przez-tesciow-w-warszawie-1944-r- fot-45-odpowiedz-czerwonego-krzyz-na-szukanie-zony-przez-zygmunta-1945-r-

Przebywając już w Anglii, nawiązał w 1946 r. łączność z żoną i synami w kraju, którzy po zniszczeniu Warszawy przez Niemców osiedlili się na Śląsku Opolskim w miejscowości Pokój. Jadwiga została tam organizatorką i kierowniczką szkoły. Zygmunt posyłał im lekarstwa i paczki żywnościowe, gdyż ich warunki materialne i żywieniowe w owym czasie były bardzo ciężkie.

fot-46-fragment-listu-starszego-syna-do-zygmunta-jesien-1946-r- fot-47-list-na-bibulce-mlodszego-syna-do-zygmunta-jesien-1946-r-

W 1947 r. Jadwiga czekała w Gdyni na Zygmunta. To było ich pierwsze spotkanie po ośmiu latach rozłąki. Po krótkim pobycie z rodziną w Pokoju, Zygmunt szukał w kraju pracy w swoim zawodzie, na stanowisku odpowiadającym jego wykształceniu i kwalifikacjom. Jego powrót do Warszawy okazał się niemożliwy, gdyż przedwojenna inteligencja była źle widziana w stolicy przez władze komunistyczne. Zygmunt objął ostatecznie stanowisko zastępcy kierownika Państwowego Zarządu Wodnego w Opolu 1 września 1947 r., a potem awansował na kierownika.

fot-48-rejestracja-zygmunta-w-wojsku-po-powrocie-pokoj-czerwiec-1947-r- fot-49-mianowanie-zygmunta-p-o-kierownikiem-pzw-opole-sierpien-1949-r- fot-50-zygmunt-trzeci-od-lewej-na-jednostce-plywajacej-pzw-opole-1949-r-