Domowe Archiwum / Pamiątki / Zabezpieczenie (konserwacja)

Zabezpieczenie (konserwacja)

Magdalena Wiercińska

Pamiątki, drobne obiekty muzealne

Odznaczenia i metale pamiątkowe – tzw. dokumentacja nieaktowa (zdj. M. Wiercińska)

Obiekty te zazwyczaj są wykonane z metali, często szlachetnych. Czasami występują w połączeniu z innymi materiałami, np. tkaninami (odznaczenia).

Odznaczenia wojskowe – połączenie różnych materiałów: metalu z tkaniną (zdj. M. Wiercińska)

Pamiątki, które zostały wykonane ze stopów metali szlachetnych są stosunkowo trwałe i nie powinny zmieniać swoich właściwości wraz z upływem czasu. Inne mogą ulegać korozji na skutek działania środowiska zewnętrznego (zmian temperatury i wilgotności lub działania zanieczyszczonego powietrza).

Korodujące medaliki dewocyjne (zdj. M. Wiercińska)

Należy uważać, by korodujące obiekty metalowe nie zagrażały elementom nietrwałym, które są do nich dołączone (wstęgom i zawieszkom tekstylnym), ani dokumentom papierowym, wraz z którymi mogą być przechowywane.

Kolor korozji zależy od rodzaju stopu metalu (zdj. M. Wiercińska) Pamiątka łącząca różnorodne technologicznie materiały: metal, tkaninę i papier (zdj. M. Wiercińska)

Ze szczególną uwagą należy traktować pamiątki tekstylne (lub z elementami tekstylnymi), ponieważ są znacznie bardziej wrażliwe na wpływ czynników otoczenia. Skutki negatywnych zmian mogą objawiać się w postaci odbarwień lub osłabienia ich struktury, zwłaszcza w miejscu zagięć. Z czasem może to doprowadzić do trwałych uszkodzeń włókien, a nawet do przedarć i ubytków.

Przykłady uszkodzeń i deformacji elementów tekstylnych (zdj. M. Wiercińska)

Tekstylia są szczególnie wrażliwe na długotrwałe działanie światła, nie należy ich zatem eksponować na stałe. Łamiąc tę zasadę, po niedługim czasie można zaobserwować wystąpienie odbarwienia i zmiany kolorystyczne na eksponacie.

Należy również zachować stabilne warunki przechowywania. Zmiany temperatury i wilgotności, podobnie jak w przypadku papieru, umożliwią rozwój grzybów pleśniowych lub spowodują osłabienie struktury włókien (jako wynik ciągłego skurczania i rozkurczania materiału).

Przykłady uszkodzeń i deformacji elementów tekstylnych (zdj. M. Wiercińska)

Tekstylia należy przechowywać w pozycji leżącej. Odznaczenia i medale pamiątkowe można chronić w oryginalnych pudełkach, jeżeli się zacho­wały. W przeciwnym wypadku powinny być przechowywane w osob­nych obwolutach z papieru stabilnego chemicznie (bawełnianego, bez dodatku wypełniaczy i substancji chemicznych) lub w woreczkach z naturalnych włókien (bawełna, wełna lub jedwab). Nie powinno się umieszczać pamiątek w nieprzepuszczalnych, plastikowych koszulkach lub w woreczkach, które nie umożliwiają cyrkulacji powietrza.

Medal pamiątkowy w oryginalnym pudełku (zdj. M. Wiercińska)

Opakowania powinny być dostosowane do rozmiaru obiektów. Wstęg medalowych, pamiątkowych szarf i opasek nie należy składać lub zagi­nać, ponieważ może to powodować trwałe uszkodzenia włókien. Jeżeli nie ma takiej możliwości, można je nawinąć na rulon lub przedmiot o obłym kształcie w taki sposób, by nie powstały trwałe zagięcia.

Podobnie jak w przypadku innych obiektów archiwalnych, podczas oglądania pamiątek należy stosować rękawiczki ochronne, ponieważ na dłoniach mogą pozostawać resztki zanieczyszczeń, kremów do rąk, kurzu i bakterii. Dotykanie dłońmi powierzchni płótna może powodować trwałe odbarwienia materiału.

Do czyszczenia tkanin najlepiej nadają się miękkie pędzelki i gąbeczki. Nie należy stosować w tym celu wody ani rozpuszczalników, ponieważ nieumiejętne użycie tych substancji może spowodować odbarwienia i deformację włókien oraz odkształcenia materiału.

Metalowe szpilki znajdujące się w zawieszkach odznaczeń należy usu­nąć. Tego typu elementy mogą z czasem korodować i uszkadzać włókna.

Pamiątki metalowe należy dotykać w rękawiczkach, w przeciwnym razie pozostawione odciski palców mogą inicjować reakcje chemiczne, prowadzące do powstawania odbarwień lub nawet korozji.

Skorodowana biżuteria patriotyczna na skutek użytkowania (zdj. M. Wiercińska)

Czyszczenie i odkurzanie pamiątek metalowych powinno się wykonywać za pomocą ściereczek z mikrofibry i pędzelków z miękkim włosiem.

Nie należy stosować wody ani rozpuszczalników, które mogą wywoły­wać zmiany na powierzchni obiektów, usunięcie artystycznej patyny lub korozję. Nie powinno się samodzielnie usuwać zaistniałych śladów ko­rozji, lecz zwrócić się w tej sprawie o pomoc do specjalisty.

Uwaga!
Należy ostrożne stosować dostępne w sklepach środki do czyszczenia metalu, ponieważ zawierają one komponent ścierny i mogą powodować mikrozarysowania na powierzchni pamiątkowych obiektów.

W przypadku zaobserwowania korozji lub uszkodzeń mechanicznych na­leży zwrócić się o pomoc do specjalisty – dyplomowanego konserwatora.

 

Zasuszone rośliny oraz inne elementy organiczne są szczególnie delikatne i podatne na uszkodzenia. Należy zapewnić im sztywną obwolutę i środowisko stabilne chemicznie. Na fotografii Papaver rhoeas zerwany na Monte Cassino w 1944 roku (zdj. M. Wierci

Zasady dobrego zabezpieczania pamiątek i obiektów muzealnych:

  • Chroń pamiątki przed wilgocią oraz gwałtownymi zmianami tempe­ratury i wilgotności;
  • Pamiątki zawierające tekstylia zabezpieczaj przed dostępem światła słonecznego;
  • Przechowuj obiekty w obwolutach z bawełnianego papieru bez dodatkowych wypełniaczy, zapewniających cyrkulację powietrza. Przetrzymuj je osobno od pozostałych dokumentów;
  • Odznaczenia przechowuj w opakowaniach dostosowanych do ich rozmiaru. Wstęga lub tekstylne zawieszenie powinno spoczywać swobodnie, bez zagięć i załamań;
  • Usuń metalowe szpilki z tekstylnych zawieszek odznaczenia lub z baretek;
  • Odkurzaj pamiątki za pomocą ściereczek z mikrofibry. Nie używaj do czyszczenia wody;
  • Stosuj jednorazowe rękawiczki podczas kontaktu z obiektami.

Trzeba również pamiętać o rzeczach, których nie należy robić podczas archiwizacji:

  • Nie przechowuj pamiątek w miejscach, w których panują niestabil­ne warunki, gdzie występują zanieczyszczenia, a szczególnie tam gdzie jest nadmierny dostęp wilgoci;
  • Nie narażaj odznaczeń z tekstylnymi elementami na długotrwałe działanie promieni UV;
  • Nie używaj plastikowych koszulek ani woreczków;
  • Nie czyść samodzielnie skorodowanych fragmentów;
  • Nie spożywaj posiłków ani napojów podczas pracy z pamiątkami i muzealiami.